Kâtip Çelebi

(1609-1657)

Hayatı boyunca yeni fikirler üreterek, tarih, coğrafya ve bibliyografya alanlarında önemli eserler veren Osmanlı alimi Katip Çelebi, çağını anlamaya çalışan bir fikir adamıydı. Kırk sekiz yıllık ömrüne, Türkçe ve Arapça olmak üzere 23 eser sığdırdı.

Doğu ve Batı bilimlerinin sentezini en iyi yapan Türk bilim adamlarından Katip Çelebi, tarih, coğrafya ve astronomi alanlarında önemli eserler yazdı. Asıl adı Mustafa’dır. Katipliği muhasebe çalışmasından, Çelebi ünvanını da ordunun seferlerine muhasebeci olarak katılmasından almıştır. Katip Çelebi, 1017 Zilkade’sinde (Şubat 1609) İstanbul’da doğdu.

Cehaleti yenmek için savaştı

Katip Çelebi’nin asıl savaşı kendi ifadesiyle cehaleti yenmek için yapılan savaştı. Çok okuyan ve mesleği gereği düzenli kayıt tutan bir yapıya sahipti. Gittiği yerlerdeki sahaf dükkanlarından kitaplar alır, kalan mirasını kitaplara yatırırdı. Çelebi, küçük yaşlarda dinî eğitimini aldı. Beş yaşında iken Kur’an’ı kısmen ezberledi. Böğrü Ahmet Çelebi adlı hattattan yazı dersleri aldı. On dört yaşına geldiğinde babasının aylığından 14 dirhem harçlık bağlanılarak babasının yanında Anadolu Muhasebesi Kalemi’nde şakird (stajyer) olarak devlet görevine başladı (1622-23). Kalemdeki halifelerin (uzman memur) birinden hesap-muhasebe sistemini, Erkam adı verilen yazışma kurallarını ve dönemin devlet belgelerinde kullanılan Siyakat yazısını öğrendi.

Cihannüma Avrupa dillerine çevrildi

Dünya bilim edebiyatında en ünlü ve bilinen eseri; İslam dünyasının en değerli eserlerini içeren 15.000’e yakın kitabı ve 10.000’e yakın müellifi (yazar) alfabetik dizin sistemine göre tanıtan “Keşf ez-zunûn ‘an esâmî el-kutub ve’l-fünûn” ve daha sonra İbrahim Müteferrika tarafından basılan meşhur coğrafya ansiklopedisi “Cihannümâ” ile tanınır. Kâtip Çelebi, az sayıdaki 17. yüzyıl Osmanlı nesir yazarları arasındadır.

Çatışma ve sefer olmadığı zamanlarda Halep’te kitapçıları ve kütüphaneleri gezerek ileride yazacağı büyük eseri “Keşf ez-Zunûn ‘an Esâmî el-Kutub ve’l-Fünûn” için biyografik ve bibliyografik temeli teşkil edecek notları hazırlamaya başladı. Halep Seferi yıllarında, sahaflarda kitap toplayıp elde ettiği hazineyi okuyarak kendini geliştirdi. Dönüşte bir kış Diyarbakır’da kalıp oradaki bilgin ve aydınlarla görüştü. 1635 yılında IV. Murad ile Revan Seferine katıldı. On yıl kadar çeşitli savaşlarda bulunduktan sonra İstanbul’a döndü ve kendisini tamamen ilme verdi. Dönemin önemli hocalarından özel olarak ders aldı ve kendini yetiştirdi.

A’rec Mustafa Efendi, Ayasofya Dersiâmı (öğretim görevlisi) Abdullah Efendi ve Süleymâniye Dersiâmı Mehmed Efendi’den ders aldı. A’rec Mustafa Efendi’yi kendisine üstad edindi. Bir yandan kendisi öğrenirken diğer yandan birçok öğrenciye ders verdi

Doğu Batı bilimlerini karşılaştıran ilk Türk bilim adamı

Kâtip Çelebi çalışkan, iyi huylu, vakarlı, az konuşan, çok yazan biri olarak bilinir. Arapça, Farsça yanında Latince’yi de bilirdi. Osmanlı Devleti’nde Batı bilimleriyle fazla ilgilenen ve bu bilimleri Doğu bilimleriyle karşılaştırıp sentezini yapan ilk Türk bilim adamlarından biridir. Unesco tarafından doğumunun 400. yılı münasebetiyle 2009 yılı Kâtip Çelebi Yılı ilan edilmiştir.

Kâtip Çelebi, 48 yaşında iken 1657 yılında öldü.  Mezarı, Vefa’dan Unkapanı’ndaki Unkapanı Köprüsü’ne inen büyük caddenin sağ kenarındadır.

Kaynakça

• Britannica Ansiklopedisi, Katip Çelebi maddesi
• “Orhan Şaik Gökyay; Kâtip Çelebi, Hayatı-Şahsiyeti-Eserleri”, Katip Çelebi – Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler”, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1991
• 4https://www.fikriyat.com/galeri/tarih/katip-celebi-kimdir-katip-celebinin-bilinen-tum-eserleri/4