Ekmek yemek, yaşamak gibi zarurî ihtiyaçlar haricinde başka hangi zarûret var?  

Hükm-ü Kur’ân’a göre, bu zamanda mimsiz medeniyetin icabatından olarak hâcât-ı zarûriye dörtten yirmiye çıkmış. Tiryakilikle, görenekle ve itiyadla, hâcat-ı gayr-ı zaruriye, hâcât-ı zaruriye hükmüne geçmiş. Âhirete iman ettiği halde, “Zarû­ret var” diye ve zarûret zannıyla dünya menfaati ve maişet derdi için dünyayı âhirete tercih ediyor. Kırk sene evvel, bir başkumandan beni bir parça dünyaya alıştırmak için bazı kumandanları, hat­tâ hocaları benim yanıma gönderdi. Onlar dediler: “Biz şimdi mecburuz. ‘Zarûretler mahzurlu şeyleri mübah kılar.’ kaidesiyle, Avrupa’nın bazı usullerini medeniyetin icaplarını taklide mecburuz” dediler. Ben de dedim: “Çok aldanmışsınız. Zarûret su-i ih­tiyardan gelse, kat’iyen doğru değildir; haramı helâl etmez. Su-i ihtiyardan gelmezse, yani zarûret ha­ram yoluyla olmamışsa zararı yok. Meselâ; Bir adam su-i ihtiyarıyla haram bir tarzda kendini sarhoş etse ve sarhoşlukla bir cinayet yapsa, hüküm aleyhine câri olur, mâzur sayılmaz, ceza görür. Çünkü su-i ihtiyarıyla bu zarûret meydana gelmiştir. Fakat bir meczup çocuk cezbe halinde birisini vursa, mâzur­dur. Ceza görmez. Çünkü ihtiyarı dâhilinde değildir.” İşte, ben o kumandana ve hocalara dedim: “Ekmek yemek, yaşamak gibi zarurî ihtiyaçlar haricinde baş­ka hangi zarûret var? Su-i ihtiyardan, gayr-ı meş­ru meyillerden ve haram muamelelerden tevellüd eden hareketler haramı helâl etmeye medar ola­mazlar. Sinema, tiyatro, dans gibi şeylerde tiryaki olmuşsa, mutlak zarûret olmadığı ve su-i ihtiyar­dan geldiği için, haramı helâl etmeye sebep olamaz.

(Bediüzzaman Said Nursî, Emirdağ Lahikası)

 İsraf hırslandırır

Yedinci Nükte: İsraf, hırsı intaç eder. Hırs üç ne­ticeyi verir:

Birincisi: Kanaatsizliktir. Kanaatsizlik ise sa’ye, çalışmaya şevki kırar. Şükür yerine şekvâ ettirir, tembelliğe atar. Ve meşru, helâl, az malı {(Haşiye): İktisatsızlık yüzünden müstehlikler çoğalır, müs­tahsiller azalır. Herkes gözünü hükümet kapısı­na diker. O vakit hayat-ı içtimaiyenin medarı olan san’at, ticaret, ziraat tenakus eder. O millet de te­dennî edip sukut eder, fakir düşer.} terk edip, gayr-ı meşru, külfetsiz bir malı arar. Ve o yolda izzetini, belki haysiyetini feda eder.

…

Elhasıl, israf, kanaatsizliği intaç eder. Kanaat­sizlik ise, çalışmanın şevkini kırar, tembelliğe atar, hayatından şekvâ kapısını açar, mütemadiyen şek­vâ ettirir. {(Haşiye): Evet, hangi müsrifle görüşsen, şekvâlar işiteceksin. Ne kadar zengin olsa da yine dili şekvâ edecektir. En fakir, fakat kanaatkâr bir adamla görüşsen, şükür işiteceksin.} Hem ihlâsı kı­rar, riyâ kapısını açar. Hem izzetini kırar, dilencilik yolunu gösterir.

İktisat ise, kanaati intaç eder. “Kanaat eden aziz olur; tamah eden zillete düşer.” hadisin sırrıyla, ka­naat, izzeti intaç eder. Hem sa’ye ve çalışmaya teşcî eder. Şevkini ziyadeleştirir, çalıştırır. Çünkü meselâ bir gün çalıştı. Akşamda aldığı cüz’î bir ücrete kanaat sır­rıyla, ikinci gün yine çalışır. Müsrif ise, kanaat etmediği için, ikinci gün daha çalışmaz. Çalışsa da şevksiz çalışır.

Hem iktisattan gelen kanaat, şükür kapısını açar, şekvâ kapısını kapatır. Hayatında daima şâkir olur. Hem kanaat vasıtasıyla insanlardan istiğnâ etmek cihetinde, teveccühlerini aramaz. İhlâs kapı­sı açılır, riyâ kapısı kapanır.

(Bediüzzaman Said Nursî, Lem’alar)

 Memuriyet hamiyet ve hizmet içindir…

Maîşet için tarik-ı tabiî ve meşru ve zîhayat, san’attır, ziraattir, ticarettir. Gayr-ı tabiî ise, memuriyet ve her nev’iyle imârettir. Bence imâreti, ne nâm ile olursa olsun, medâr-ı maişet edenler bir nevi cerrar ve aceze ve seeledir-fakat hilebaz kısmında… Bence memuriyete veya imarete giren, yalnız hamiyet ve hizmet için girmelidir. Yoksa yal­nız maişet ve menfaat için girse, bir nevi çingenelik eder. {(Haşiye): Ey memurlar, Eski Said’in kırk beş sene evvel söylediği bu sözünden gücenmeyiniz.}

(Bediüzzaman Said Nursî, Münazarat)

 Tembellik, kanaatsizlik, iktisatsızlık…

Bu medeniyet-i hâzıranın harikaları, beşere birer nimet-i Rabbaniye olmasından, hakikî bir şükür ve menfaat-i beşerde istimali iktiza ettiği halde, şimdi görüyoruz ki, ehemmiyetli bir kısım insanı tembelli­ğe ve sefahete ve sa’yi ve çalışmayı bırakıp istirahat içinde hevesatı dinlemek meylini verdiği için, sa’yin şevkini kırıyor. Ve kanaatsizlik ve iktisatsızlık yoluy­la sefahete, israfa, zulme, harama sevk ediyor.

Meselâ, Risale-i Nur’daki Nur Anahtarının dediği gibi, radyo büyük bir nimet iken, maslahat-ı beşe­riyeye sarf edilmekle bir mânevî şükür iktiza ettiği halde, beşte dördü hevesata, lüzumsuz, mâlâyâni şeylere sarf edildiğinden, tembelliğe, radyo dinle­mekle heveslenmeye sevk edip sa’yin şevkini kırı­yor. Vazife-i hakikiyesini bırakıyor.

Hattâ çok menfaatli olan bir kısım harika vesait, sa’y ve amel ve hakikî maslahat-ı ihtiyac-ı beşeriye­ye istimali lâzım gelirken, ben kendim gördüm, on­dan bir ikisi zarurî ihtiyâcâta sarf edilmeye mukabil, ondan sekizi keyif, hevesat, tenezzüh, tembelliğe mecbur ediyor. Bu iki cüz’î misale binler misaller var.

(Bediüzzaman Said Nursî, Emirdağ Lahikası)

 Lügatçe:

Zarûret: Muhtaçlık, şiddetli ihtiyaç, fakirlik.

î’tiyâd: Âdet edinme, alışkanlık haline getirme.

sû-i ihtiyâr: Kötü seçim.

Müstehlik: İstihlâk eden, bitiren, tüketici.

Müstahsıl: İstihsal eden, ürün yetiştiren, üretici.

Tenâkus: Eksilme, azalma.

İmâret: Bayındırlık, mamurluk./Yoksullara yemek dağıtılmak üzere kurulmuş olan aşevi.

Cerrar: Dilenci, para toplayan.