Dünyanın en aktif deprem bölgelerinden birinde bulunan ülkemizde birçok irili ufaklı aktif faylar vardır. Kuzey Anadolu fayı dışında Ege bölgesi ve Doğu Anadolu’da riskli bölgeler söz konusudur. Sonuç olarak geçmişte olduğu gibi, gelecekte de şiddetli depremler olması beklenmektedir. Depremin ne zaman, nerede ve tam olarak ne şiddette gerçekleşeceğine ait iddialar hurafe ve içi boş aforizmalardan arındırılarak bilimsel temelde incelenmelidir.
Deprem anında içeride-dışarıda bulunuyorsak tedbir amaçlı ya da en az zararı alma adına neler yapmalıyız?
Dış ortamda iseniz oldukça düşük riskler olduğundan özetle belirtelim.
Önce kendi güvenliğinizi sağlayın. Enerji hatları ve direklerinden, ağaçlardan, diğer binalardan ve duvar diplerinden uzak durun.
Çevrenizde yardım edebileceğiniz kimse olup olmadığına bakın.
Toprak kayması olabilecek, taş veya kaya düşebilecek yamaç altlarında deniz kıyısında durmayın. Olabildiğince sokakları acil yardım araçları için boş bırakın.
Önce yakın çevrenizde acil yardıma gerek duyanlara yardım edin. Daha sonra mahalle toplanma noktasına gidin.
Bina içindeyseniz karşılaştığınız riskler daha büyük olduğundan daha dikkatli olmalısınız..
Panik yapmanın hiçbir yararı yoktur.
Önceden sabitlenmemiş dolap, raf, pencere vb. eşyalardan uzak durun.
Sarsıntı durana kadar olduğunuz yerde kalın.
Yaşam üçgeni
Sağlam ve vücudunuza koruma sağlayabilecek eşya yanına çökerek veya uzanarak oluşturulur. Buzdolabı, gazete- kağıt blokları, sağlam mobilyalar buna örnektir. Başınızı iki elinizin arasına alarak veya bir koruyucu malzeme ile koruyun.
Çök-Kapan-Tutun nedir?
Güvenli bir yer bulup, diz üstü “çök”, baş ve enseyi koruyacak şekilde “kapan”, düşmemek için sabit bir yere “tutun” hareketidir. Diz üstü çökmek yerine yerde cenin pozisyonu alınarak da korunma sağlanabilir. Üzerinize düşebilecek her tür eşyadan (pencere, duvar ve kapılardan) uzak durun.
Sarsıntı başladığında yataktaysanız kalkmayıp orada kalın. Ya da yatağın hemen yanındaki boşluğa geçin, çünkü yatak koruma sağlayacaktır.
Telefonları olabildiğince kullanmayın.
Ocak, fırın vb. cihazları kapatın. Camları ve kapıları açın. Açığa çıkan gazların patlamasına yol açabileceğinden kibrit ve çakmak yakılmaması da önemlidir.
Sarsıntı sırasında binayı terk etmeye çalışmanın pratikte bir değeri olmamakla birlikte bazı riskleri daha fazladır.
Balkona çıkmayın ve yüksekten atlamayın. Asansör kullanmayın.
Acil durum çantası
Bagajınızda bulundurabilirsiniz. Çakı, mendil, diş fırçası, kağıt, kalem, meyve suyu, kuruyemiş vb. işe yaramayacaktır. Bunların yerine; tiz ses çalan düdük, lamba, komando bıçağı, kanamayı durdurmak için bacak ya da kollara uygulayabileceğiniz lastik turnikeler, elastik yara sargıları, pasaport ve su alabilirsiniz.
Enkaz altında kalanlar için:
Paniklemeden durumunuzu kontrol edin.
Kibrit ve çakmak yakmayın.
Gereksiz hareket etmeyin ve toz kaldırmayın.
Ağzınızı ve burnunuzu mendil ya da temiz bir bez ile kapatın.
Borulara ya da duvarlara vurarak yerinizi arama kurtarma ekiplerine bildirmeye çalışın ve ıslık çalın. Bağırmak toz yutmaya yol açacağından son çare olarak kullanın.
Enerjinizi en tasarruflu şekilde kullanmak için hareketlerinizi kontrol altında tutun. Hareketiniz kısıtlanmışsa çıkış için riskli hareketlere kalkışmayın. Kurtarma ekipleri en kısa zamanda size ulaşmak için çaba gösterecektir.
Kurtarma ekiplerinin seslerini duymaya ve onlara seslenmeye çalışın. Kalorifer borularına metal bir cisimle vurmak vb işe yarayabilir. Ancak enerjinizi kontrollü kullanın.
Kol veya bacağınız ağır bir blok altında kaldıysa;
Kendi imkanlarınızla yapabileceğiniz şeyler sınırlıdır. Önemli noktalardan biri, uzun süre beton blok vb altında kalan organ birden rahatlatıldığında, kurtarıldığında bölgeye kan hücum etmekte ve bu ani değişiklik diğer yaşamsal organların kansız kalmasına yol açarak ölüme neden olabilmektedir. Bunun yanında uzun süre kansız kalan organa kan dolaşımının sağlanması “yeniden kanlanma” hasarı dediğimiz istenmeyen duruma yol açarak da hasarla sonuçlanmaktadır. Kurtarma ekibi o organı kurtarmadan önce damar yolu açarak kişiye serum vermeli, bu yolla sonra oluşacak dolaşım bozukluğuna karşı önlem almalıdır. Bu daha sonra oluşabilecek ezilme sendromu için de önemli bir tedavidir.
Göğüs üzerinde ağır blok varsa;
Yukarıdaki maddedekiler aynen geçerli olmakla birlikte solunum ve dolaşım ayrıca yük altında kalacağından daha kötü bir senaryodur. Kurtarma ekibinin daha acil müdahale edeceği (kırmızı kodlu) hasta grubundadır. Havalandırma sağlanmalı, ek oksijen verilmeli ve sıvı dengesi düzeltilmelidir.
Kötü koşullar altında kan kaybı varsa kişi ne yapabilir?
Dışa kanama durumunda en önemli önlem kanama noktasına doğrudan bası uygulamaktır. Koşullar uygunsa temiz bir bez kullanıp elimize eldiven giydikten sonra yaranın durumuna göre yumruk veya parmakla bası uygulanır. Yaraya tek bir nokta şeklinde bası uygulanamıyorsa turnike yardımıyla da kanama durdurulabilir. Turnike için hastanelerde kullanılan lastik bulunamıyorsa uzun bir bez parçası üst kol veya üst bacak bölgesine uygulanabilir.
Yine koltuk altı, kasık gibi büyük atardamarların geçtiği bölgelerde damar atımı hissedilip onun üzerine bası yapılarak da kanama durdurulabilir.
Ağrı veya acıyı en minimuma indirgemenin hızlı yöntemleri nelerdir?
Ağrıya yol açan yaralanmalardan biri kırıklardır. Kırık parçalarının oynaması ve birbirine değmesi ile ortaya çıkan sinir uyarımı şiddetli ağrıya yol açar. Bu kırık uçlarının yer değiştirmemesi için sabitleme, yani “atelleme” uygundur. Çok basit şekilde mukavva veya küçük tahta parçaları ile atelleme yapılabilir. Bu kişiyi belirgin olarak rahatlatacaktır.
Hazırlayan: Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu