Diyetisyen Nurbahar Salihoğlu
Günümüzde sağlık, sadece hastalık meydana geldiğinde tedavi edici protokolleri uygulamak değil, hastalıktan korunmak, önleyici tıbbi yaklaşımı sergilemek ve yaşam kalitesini artırmakla ilişkilidir. Bu nedenle, beslenme alışkanlıklarımız sadece karnımızı doyurmaya değil, aynı zamanda sağlığımızı desteklemeye yönelik olmalıdır. İşte bu noktada fonksiyonel beslenme ve fonksiyonel gıdalar devreye giriyor.
Fonksiyonel Beslenme
Fonksiyonel beslenme, tükettiğimiz yiyeceklerin sadece kalorisiyle veya besleyici özellikleri ile değil aynı zamanda sağlık üzerindeki etkilerini de göz önünde bulundurarak kişiselleştirilmiş bir beslenme yaklaşımı sunar. Her bireyin metabolizması, genetik yapısı ve yaşam tarzı farklı olduğu için tek tip bir diyet herkes için uygun değildir. Fonksiyonel beslenme, bireylerin bu farklılıkları göz önünde bulundurarak kişisel beslenme planları oluşturmalarına destek olur.
Bu yaklaşımın temel prensiplerinden biri, bireyin temel besin ihtiyaçlarını karşılamanın ötesine geçmektir. Yiyeceklerin vücutta nasıl işlediğini anlamak ve bu bilgileri kişisel beslenme planlarına entegre etmek, sağlığı desteklemenin anahtarıdır. Örneğin, bir kişinin sindirim sorunları varsa probiyotiklerden zengin gıdalar tüketmesi sindirim sağlığını iyileştirebilir. Veya kan şekerini dengelemek isteyen biri, düşük glisemik indeksli yiyecekleri tercih edebilir.
Araştırmalar, fonksiyonel beslenmenin birçok kronik hastalığın önlenmesinde ve yönetilmesinde etkili olduğunu göstermektedir. Örneğin; kronik hastalıklardan biri olan diyabet hastasında dengeli ve kompleks karbonhidrat tüketimi şekerin kontrolünü sağlamada önemli olabilmektedir.
Fonksiyonel Gıda
Fonksiyonel gıdalar; vücudun temel besin ögelerine olan ihtiyacı karşılananın ötesinde insan fizyolojisi ve metabolik fonksiyonları üzerinde ilave faydalar sağlayan, böylece hastalıklardan korunmada ve daha sağlıklı bir yaşama ulaşmada etkinlik gösteren gıdalar veya gıda bileşenleridir. Fonksiyonel besinler hiçbir işlem görmemiş doğal bir besin maddesi olabileceği gibi fonksiyonel bir besin ögesi ile zenginleştirilmiş veya genetik mühendislik yöntemleri ile değişikliğe uğratılmış bir besin de olabilir ve günlük diyetle tüketilebilir.
Bu alandaki önemli bir girişim, 1991 yılında Japonya’da ortaya çıkmıştır. Bu girişime FOSHU adı verilmiştir. Japonya’da Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen tanıma göre, fonksiyonel gıdalar; belirli sağlık durumlarını iyileştirme için kullanılan gıdalar olarak tanımlanmaktadır. FOSHU’nun ortaya çıkışıyla birlikte, fonksiyonel gıda daha da önem kazanmış ve sağlık açısından faydalı gıdaların tespiti ve kullanımı konusunda önemli bir adım atılmıştır. Bu çerçevede, fonksiyonel gıdaların sağlık üzerindeki etkileri üzerine yapılan araştırmalar ve gelişmeler, sağlık endüstrisinde ve tüketici bilincinde önemli değişimlere yol açmıştır.
Bazı Fonksiyonel Gıdalar;
Soya Fasulyesi
Soya fasulyesinde çeşitli antikanserojenler (kanser gelişimini önleyen kimyasal bileşenler) teşhis edilmiştir. İçeriğinde bulunan izoflavonlar dikkate değer önem taşır. Önemli miktarda soya tüketimi östrojene dayalı kanser riskini azaltmada soyanın rolünün araştırılmasına ışık tutmuştur.
Sarımsak (Allium sativum)
Sarımsak, dünyada en çok kullanılan geleneksel şifalı ürünlerden biridir ve uzun süredir kullanılmaktadır. Sarımsak taneleri kesildiğinde veya ezildiğinde Allisin kendiliğinden çok sayıda kükürt içeren bileşikler halinde ayrışır. Ayrıca, yapılan tüm çalışmalarda sarımsağın kanserojenlere karşı etkili olduğu tespit edilmiştir.
Keten Tohumu
Kemiricilerde keten tohumunun, kolon, meme bezi ve akciğer tümörlerini azalttığı görülmüştür. Günlük 10 g keten tohumunun tüketilmesiyle meme kanseri riski azalmış ve çeşitli hormonal değişikliklere neden olduğu belirtilmiştir. Bununla birlikte, epidemiolojik veriler enterediol ve enterolaktonun insanlarda antikarsinojenik özelliklere sahip olduğu hipotezini desteklemiştir.
Turpgiller
Turp, C vitamini açısından zengin bir gıda olarak bilinmektedir. Turplar çok farklı alanlarda kullanılabilmektedir. Besin içeriğine yönelik araştırma sonuçlarında, siyah turp köklerinin yüksek oranda antioksidan aktiviteye sahip olduğu belirlenmiştir. Beyaz ve kırmızı turpların ise karotenoid bakımından zengin olduğu tespit edilmiştir.
Yaban Mersini
Blatherwick’in benzoik asit bakımından zengin olan yaban mersininin idrarın asitliğini yükselttiğini bildirmesinden bu yana yaban mersini idrar yolları hastalıklarının tedavisinde kullanılmaktadır.
Yulaf
Çözünebilir bir lif olan betaglukan içerir. Beta glukan kalp damar hastalıklarında önemli bir risk faktörü olan kandaki kolesterol seviyesini düşürerek kalp damar hastalıkları riskini azaltabilmektedir.
Karotenoitler
Bu sınıfta domates, maydanoz, portakal, greyfurt, ıspanak ve kırmızı palm yağı gibi gıdalarda bulunan canlı sarı, turuncu ve kırmızı renk maddeleri yer alır. Karotenler birlikte tüketildiklerinde koruyucu etki daha fazla olmaktadır. Karotenler bağışıklık sistemini güçlendirir ve deri hücrelerini UV ışınlarından korur. Bunlara ilaveten karotenler, karaciğerde bulunan glutatiyonin Faz II enzimlerini “yayarak” atık maddelerin ve toksinlerin güvenle vücuttan atılmasını sağlarlar.
Fitosteroller
Yeşil ve sarı sebzeler önemli miktarlarda sterol içerirler. Ancak içerdikleri steroller, tohumların bünyesinde toplanır. Kabak, tatlı patates, soya, pirinç ve yapraklı baharat tohumları üzerinde fitosteroller ile ilgili birçok araştırma yapılmıştır. Fitosteroller bağırsaklarda tutunma açısından kolesterolle rekabet ederler. Çeşitli araştırmalar fitosterollerin kolon, göğüs, prostat bezleri tümörlerini engellediğini ortaya koymuştur. Bu engellemenin mekanizması iyi bilinmemektedir. Fakat fitosterollerin tümör gelişiminde hücre zarının transferini değiştirdiği ve iltihaplanmayı azalttığı bilinen bir gerçektir.
Fenoller
Fenoller, bitkileri oksidatif parçalanmadan korurlar ve aynı etkiyi insanlarda da gösterirler. Çilek böğürtlen, üzüm ve patlıcan gibi meyve ve sebzelerin mavi, mavi-kırmızı ve mor renkleri fenolik içeriklerinden kaynaklanır. Fenollerin göze çarpan fitobesin özelliği, iltihaba yol açan spesifik enzimleri engellemeleridir.
Sağlığın geliştirilmesine ve iyileştirilmesine olan olumlu katkıları nedeniyle fonksiyonel besinlerin günlük beslenmede yer almasının yaşam kalitesini artıracağı düşünülmektedir. Başta diyetisyenler olmak üzere sağlık profesyonellerinin etkisi kanıtlanmış fonksiyonel besinlerin önemi konusunda bireye, topluma ve sektöre doğru bilgiyi aktarmaları gerekmektedir. Bireylerin hastalığına ya da potansiyel hastalık riskine özgü besinlerin ya da biyoaktif bileşenlerin belirlenmesine yönelik kanıta dayalı verilerin ortaya konması için daha çok araştırmaya ihtiyaç bulunmaktadır. Fonksiyonel gıdaların diyetetik biliminin önemli araştırma konuları arasında yer alacağı ve fonksiyonel besinlere olan ilginin artarak devam edeceği düşünülmektedir.
KAYNAKÇA
- MERAL, R., DOĞAN, İ. S., & KANBEROĞLU, G. S. (2012). Fonksiyonel Gıda Bileşeni Olarak Antioksidanlar. Journal of the Institute of Science and Technology, 2(2), 45-50.
- Schmidl, M. K., & Labuza, T. P. (2000). Essentials of functional foods. Springer Science & Business Media.
- Das, L., Bhaumik, E., Raychaudhuri, U., & Chakraborty, R. (2012). Role of nutraceuticals in human health. Journal of food science and technology, 49(2), 173-183.
- Gibson, G. R., & Roberfroid, M. (Eds.). (2008). Handbook of prebiotics. CRC Press
- Villaño, D., Gironés-Vilapana, A., García-Viguera, C., & Moreno, D. A. (2022). Development of functional foods. In Innovation strategies in the food industry (pp. 193-207). Academic Press.
- Arshad, M. S., Khalid, W., Ahmad, R. S., Khan, M. K., Ahmad, M. H., Safdar, S., … & Suleria, H. A. R. (2021). Functional foods and human health: an overview. Functional Foods Phytochem Health Promoting Potential, 3.
- Sharma, L., & Yadav, A. (2022). Role of Functional Foods in Human Health and Disease Prevention. In Bioactive Components: A Sustainable System for Good Health and Well-Being (pp. 225-243). Singapore: Springer Nature Singapore.
- Herdiana, Y. (2023). Functional Food in Relation to Gastroesophageal Reflux Disease (GERD). Nutrients, 15(16), 3583.
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1191085
- https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2041615
Yükleniyor ...
