“Ülke ve kendi ekonomimizi düşünüyorsak, en önemli şey israf etmemektir.”

Ev/ aile ekonomisini kendi hayatında da uygulayan bir aile reisi olarak, aile bütçesi üzerinde durmanın önemli olduğunu sık sık vurgulayan Prof. Dr. Sadi Uzunoğlu ile pratik bilgiler vermek üzere kapak dosyamıza dair çok istifadeli bir röportaj gerçekleştirdik. Keyifli okumalar…

Yaptığınız programlarda ilk olarak gerçek ihtiyaçların tesbit edilmesi gerekliliğini vurguluyorsunuz. Dilerseniz buradan baş­layalım.

Evet öncelikle öngörü dediğimiz şey budur. Bizim gerçek ihtiyaçlarımız neler? İlk önce geli­rimizi bir kenara yazacağız. Anne, baba, çocuk hepsi ailede gelir elde ediyor olabilir. Bunlar aile­nin hanesine gelir olarak kaydedilmeli. Gelirleri­nizin kaynakları temelde bellidir zaten. Orada bir problem yok. Problem giderler tarafında. O not aldığımız defterimizin diğer tarafına da giderle­ri oturup tek tek yazacağız. Çünkü bu dönemde ayağımızı yorgana göre uzatmamız lazım. Kredi kartı kullanıyorsanız, harcamalarımızda açık ve­rirsek, bunun sonucunda faiz maliyeti ödemek durumunda kalırız. Kredi kartını hangi banka­dan alırsanız alın, sonuçta ailemize gider olarak yazılacak, dengemiz bozulacaktır. Gelirimi artı­ramıyorsam, açığı da kapatamıyorsam, bütçemde kara delik oluşur. Dolayısıyla harcamalarımızı ön­görülebilir olarak yazıp, ortaya koymamız lazım. Olağanüstü giderler tabiî ki olabilir. Mutlaka belir­lenen bir miktarın yanına olağanüstü gider payı da konulmalı. Bir bütçe yapıldıktan sonra da, gerçek­ten “Bütçeye uyuyor muyuz?” diye aldığımız şey­leri fiyatlarıyla yazarak, fiyat bilinci oluşturmamız gerek. Neden? Çünkü biz eğer aldığımız pirincin ki­losunu bilirsek, “geçen hafta böyle almıştık, bakın bu hafta artmış. O zaman pirinç yerine ne alalım? Makarnanın fiyatı artmamış. O zaman makarna yiyelim. Pirinç talebimizi azaltalım böylece bütçe­mizi daha kontrollü bir şekilde götürelim’ diye ka­rar vermemiz lazım. Bunlara belki gülünebilir. Ama bunun sonucunda kimseye muhtaç olmayacaksı­nız. Ve bunların hepsi yazılı bir şekilde not alındığı için fiyat bilincimiz de oluşacak. Enflasyona karşı daha duyarlı olacaksınız. Gerektiğinde diyeceksiniz ki. ‘bu meyvenin fiyatı artmış, bundan yemeyelim. Başka bir meyve bakalım.’

Çöp üreten bir ülkeyiz!

Çöplerimize baktığımızda bunların çoğunluğu­nun yemek artıkları olduğunu görüyoruz. O zaman yemeği pişirirken artık ihtiyacımız, yani tüketebi­leceğimiz kadar pişirmeyi öğreneceğiz, israf etme­yeceğiz. Ülke ve kendi ekonomimizi düşünüyorsak en önemli olay israf etmemektir. Dolayısıyla israf etmemek için de ihtiyacımız kadar alacağız. Pa­zarda dolaşıyorsunuz, mesela dört tane alacaksın domatesten. Satıcı diyor ki; “çok tatlı sana iki kilo yapalım bunu, bak pişman olmayacaksın.” Satıcı bizi ikna ediyor ve biz iki kilo alıyoruz. Kilo ile aldığı­mız zaman, eğer ki düzgün de seçemiyorsak zaten bir iki tane çürük çıkıyor, anlamsız şekilde para öde­miş oluyoruz, bu birincisi. İkincisi de israf ediyoruz, yiyemiyoruz. Bu sefer çürüyor, atılıyor. Dolayısıyla zamanını geçirmeden yiyebilmek, tüketebilmek için de alışverişe giderken mutlaka liste yapıp git­memiz lazım. Ne kadar ihtiyacımız varsa, o kadar alacağız, o kadar pişireceğiz. Koy sepete yapmaya­cağız. Eğer kendimizi kontrol edemiyorsak, mar­ketten alışveriş yapmayacağız. Bakkala gideceğiz, ihtiyacımız olanı alacağız. Özetle, ihtiyaçlarımızı karşılamaya yazarak, listemizle gideceğiz.

Az şeyle mutlu olmayı başarmamız lazım!

Mesela dayanabilecek gıdalar, temizlik malze­meleri vardır. Bunları en ucuz bulduğumuz yerden gidip temin edeceğiz. Nerede indirim varsa takip edeceğiz. Belki önümüzdeki ayın gideri ama çok güzel bir indirim yakalamışsanız ve ürün de daya­nıklıysa bunu alacağız. Ama işe yaramayan şeyleri değil tabiî ki.

Biz maalesef bu alana çok para yatıyoruz. Aynı şeyleri giyiyoruz ama gidin bakın gardıroplarımıza, giymediğimiz, yıllarca dolapta duran, belki de bir­kaç kere giydiğimiz, vermeye kıyamadığımız ya da atamadığımız o kadar çok şeyle doludur. Belki üç dört yıl alışverişe gitmesek, hiç ihtiyacımız olma­yacak, bize yetecek kadar eşyamız var. O yüzden az şeyle mutlu olmayı başarmamız lazım.

Peki bütçe yaparken tartışmalar çıkmaz mı? Sizin için belki gereksiz ama evladınız ya da hanımınız için çok önemli.

Bunlar bizde de tartışılıyor. Ben bir baba olarak şunu anlatıyorum; bir şeye ihtiyacımız varsa alalım. Olabilir, genç çocuklardır, isteyebilirler. Ama bunun belli bir dozda olması lazım. Görgüsüz, küstah, aç gözlü, her şey benim olsun mantığında, mülkiye­te düşkün bir çocuk yetiştiremeyiz. Dolayısıyla bu mülkiyet duygusundan biraz arınabilmemiz lazım. Beş yüz bin lira ile bir arabayı alıyorsunuz. Ama otoparkımız yok, sokaklara araç bırakıyoruz. Beş yüz bin lira veriyorsun, ülkede yol ve trafik problemi var zaten gidemiyorsun araçla bir yere. Neden bu israfları yapıyorsun o zaman? Ne gerekli, ne gerek­siz bunu net belirlemek lazım. Büyük bir israf top­lumu haline geldik maalesef. O nedenle insanları önce ailede eğitmeye başlayacağız. Eğitim evde, öğretim okulda başlar. O yüzden çocuklara ihtiya­cından daha fazlasını almamayı ve neyin gerekli, neyin gereksiz olduğunu anlatmamız gerekiyor..

Evlatlarınızla bu noktadaki iletişim şeklinizi örnek olması açısından paylaşır mısınız?

Ben bakıyorum, devamlı aynı şeyleri giyiyorlar aslında, diyorum ki; “aynı şeyleri giyiyorsunuz, o zaman bu eskiyince alalım veyahut da bundan iki tane alayım sana. Öbürlerini nasılsa giymiyorsun, bir kere giyeceğin şeyi almayalım. Onun yerine şunu yapalım. Bu arttırdığımız parayla sizi yabancı dil öğrenmeniz için yurt dışına ya da kursa gönde­reyim” diyorum. Hep cezalandırarak da olmaz tabiî ki. Yaptığı olumlu bir davranışın, fedakarlığın ödü­lünü de vermemiz lazım.

Dikkat ederseniz, dünyanın önde gelen zengin­lerinin çok sade giyindiğini, aynı renkten bir sürü tişörtü, pantolonu olduğunu görürsünüz. Çünkü “ona kafamı yoramam” diyorlar. Bakıyorsunuz çok ünlü, zenginliği ile tanınan bir sanatçı- Batı ülkeleri için diyorum bunu- çok eski model telefon kulla­nabiliyor. Aklımızın burada devreye girmesi lazım. Telefonlarımızın hepsi ithal. Her şeyin içinde itha­lat var. Bu durumda bizim her harcamamızı bir kere kayıp olarak düşüneceğiz. O zaman bizim neyi an­latmamız lazım? Telefonun işlevi nedir, işlevi doğ­rultusunda bunu kullanabiliyor muyuz, bize yetiyor mu? Anlamsız şekilde büyük kapasitede bir şeyi alıp, daha fazla para ödemenin anlamı yok.

Evlerimiz elektronik mezarlığıdır. Bilgisayarlar, tabletler, şunlar bunlar. Bu çocuklar bir de büyü­yorlar ve belli bir şeyden sonra isterseniz en pahalı şeyi alın sıkılıyorlar. O zaman onu ihtiyacı olduğu bir şeye ikna etmemiz lazım. Okumaya mesela, te­lefona değil.

Bir de paylaşmayı öğretmemiz lazım. Bizler küçüklüğümüzde elimizde yağlı ekmekle dışarıya oyun oynamaya çıktığımızda, annemizden azar işi­tirdik; “Sen nasıl arkadaşlarının gözünün önünde, onlara vermeden bu ekmeği yiyebiliyorsun?” diye. Ondan sonra ekmeğe tekrar yağ sürülürdü, payla­şırdık arkadaşlarla. O kadar bencilleştik, kapitaliz­min dikte ettiği şeylerin içine gömüldük ki, hepimiz mülkiyetçi olduk. Hangi inanışta olursa olsun, Tür­kiye’deki insanlarımıza bakın, hepimiz bu şekilde yaşıyoruz. Oysa bunlardan kurtulmamız lazım. Do­layısıyla açgözlülüğü bırakacağız, ihtiyacımız kadar alıp, ihtiyacımız kadar tüketeceğiz. Fazla olursa paylaşırsın birisiyle. Paylaştıkça çoğalırsınız, bü­yürsünüz, zenginleşirsiniz. Zenginlik sadece para, sadece mülk değildir. Temel öğretilerimizde pay­laşmanın ibadet olduğuna inanan bir toplumuz.

Okuyucularımız için son tavsiyelerini alalım Sadi Bey.

Ne olursa olsun alışveriş yaparken kendinizi kaybetmeyin. Alışveriş yapınca moralim düzeliyor muhabbetini bırakalım artık. Moralinizi başka şe­kilde düzeltin. Her şeyi yazılı hale getirin, bir bel­ge bırakın. Elli yıl sonra çocuklarınız sizin defte­rinize baksın desin ki “Babam bu kadar gelir elde ediyormuş, gazeteye, kitaba, domatese şu kadar ödemiş.” Ben şimdi babamın bıraktığı o deftere bakıyorum çok hoşuma gidiyor. Dolayısıyla böyle hoşluklar da yapalım, geçmişe aslında geleceğe bir belge bırakalım.